Przepisy a wycieczki szkolne. Na co zwrócić uwagę?

Przepisy wobec organizacji wycieczki szkolnej mają szczególne znaczenie w kontekście bezpieczeństwa. Regulują one szczegółowo zakres odpowiedzialności nauczycieli czy opiekunów zaangażowanych w organizację oraz przebieg wycieczki. Kwestię organizacji przez szkoły i placówki wycieczek i imprez – wobec zachowania odpowiednich norm bezpieczeństwa- regulują obowiązki dyrektora szkoły. Wynikają one z ustawy o systemie oświaty, Karty Nauczyciela oraz aktów wykonawczych do ustawy. W zakres legislacyjny wchodzi tu także rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (Dz. U. z 2001 r. Nr 135, poz. 1516 z późn. zmianami).

Zakres odpowiedzialności dyrektora w zakresie wycieczki

Według założeń płynących ze strony kuratorów oświaty, dyrektor szkoły odpowiedzialny jest w szczególności za zapewnienie bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę. Mówi o tym art. 7 ust. 2 pkt 6 Karta Nauczyciela. Do obowiązków dyrektora należą również zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę i placówkę, co reguluje art. 39 ust. 1 pkt. 5a ustawy o systemie oświaty. Zapis ten odnosi się więc również do kwestii wycieczki szkolnej i innych wyjazdów w tym charakterze (np. pikniki integracyjne czy zielone szkoły).

Kto zapewnia opiekę i bezpieczeństwo?

Jak postrzegać kwestię odpowiedzialności bardziej szczegółowo? Dyrektor zapewnia bezpieczne i higieniczne warunki pobytu w szkole lub placówce, a także bezpieczne i higieniczne warunki uczestnictwa w zajęciach organizowanych przez szkołę lub placówkę poza obiektami należącymi do tych jednostek. Mówią o tym rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach.

Tak więc, odpowiedzialność za zorganizowanie wycieczki i imprezy ponosi dyrektor szkoły. Wyraża on zgodę na zorganizowanie wycieczek i imprez (/§ 7 ust.2 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki). Jednocześnie również, w sposób formalny zapewnia opiekę i bezpieczeństwo uczniom podczas wycieczek i imprez organizowanych przez szkołę. Określają to przepisy wydane na podstawie art. 95a ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. (rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki).

Wycieczki szkolne a czas wolny

Aby doszło do zapewnienia pełnej opieki nad dziećmi i młodzieżą uczestniczącymi w wycieczce lub imprezie szkolnej, dyrektor szkoły – w tym kontekście należy również rozumieć placówkę edukacyjną – wyznacza swoich delegatów. To kierownik wycieczki szkolnej oraz opiekunowie. Należy zwrócić uwagę na kwestię liczebności. Ta, jeśli chodzi o opiekunów, uzależniona zostaje od wieku oraz liczby samych uczestników. Uwzględnić należy również miejsce samej wycieczki, a także – co szczególnie istotne – wybrany rodzaj transportu. W tym kontekście wycieczki szkolne autokarem mogą być postrzegane w inny sposób niż np. wyjazdy organizowane pociągiem.

Zalecenia ze strony kuratorów oświaty kładą nacisk m.in. na indywidualne postrzeganie opiekunów. Przy wyznaczaniu osób oraz ustalaniu liczby osób należy bezwzględnie uwzględniać np. doświadczenie w organizacji wycieczek. Analizie poddane powinny zostać m.in.:

• metoda organizacji wycieczki szkolnej – samodzielnie czy we współpracy z biurem
• charakterystyka grupy pod kątem np. zdyscyplinowania i gotowości do wyjazdu
• przepisy dotyczące ogólnych warunków bezpieczeństwa i higieny – szczególnie w przypadku dzieci i młodzieży niepełnosprawnej oraz wymagającej opieki i pomocy

Zakres opieki podczas wycieczki szkolnej

Spory interpretacyjne często dotyczą tego, jak wygląda charakter wycieczki szkolnej w kontekście sprawowania opieki nad dziećmi i młodzieżą. W tym kontekście szczególnie należy zwrócić uwagę na kwestię tego, jaka jest definicja tzw. czasu wolnego. To tradycyjny okres podczas wycieczki szkolnej, w trakcie którego grupa nie ma uwzględnionego planu zwiedzania lub innych form zajęć edukacyjnych. Należy jednak zwrócić uwagę na to, że wspomniany czas wolny w żadnym stopniu nie może być postrzegany jako czas, w którym grupa czy wycieczka pozbawiona jest opieki i dozoru ze strony wyznaczonych opiekunów. Dotyczy to również np. pobytu czy noclegów.

Szkolna wycieczka autokarowa a przepisy

Organizację wycieczki w kontekście prawa regulują zapisy oraz stanowisko Biura Ruchu Drogowego Komendy Głównej Policji. Wycieczka szkolna organizowana przy użyciu autokaru nie powinna być postrzegana wyłącznie przez pryzmat oszczędności. Policja – np. w opracowaniu Komendy Głównej – wskazuje, że “należy kierować się przede wszystkim bezpieczeństwem pasażerów (…). Cena  wynajęcia pojazdu nie powinna być decydująca). Kluczowe jest więc, by autokar był bez zarzutów technicznych. Należy też zwrócić uwagę m.in. na referencje i opinie pośredników oraz organizatorów wycieczki. Policja podkreśla, że w umowa na wycieczki szkolne powinna zawierać zapis, w którym zostaną szczegółowo opisane prawa i obowiązki obu stron, a także wymagania dotyczące stanu technicznego oraz wyposażenia pojazdu przeznaczonego na wyjazd szkolny.

Przepisy jednoznacznie regulują, że autokar przewożą wycieczki – a więc grupy zorganizowane obejmujące dzieci i młodzież do lat 18 – powinien zostać oznakowany. To charakterystyczne, żółte tablice z symbolem dzieci. Według przepisów, kierowca zobowiązany jest m.in. do włączania świateł awaryjnych podczas wsiadania i wysiadania dzieci. Postoje mogą być organizowane tylko w miejscach odpowiednio przeznaczonych do tego typu zadań – np. na ustalonych parkingach. Za bezpieczeństwo dzieci podczas przewozu odpowiedzialni są opiekunowie wycieczki. Jeśli więc zauważają, że kierowca nie przestrzega zasad bezpieczeństwa – to nie tylko przekroczenie prędkości, ale i np. oddalanie się od pojazdu przy włączonym silniku – powinni zwrócić na to uwagę.

Przepisy wskazują sporo szczegółów w kontekście jazdy wycieczki szkolnej. Opiekunowie są zobowiązani m.in. do omówienia z dziećmi zasad bezpiecznej podróży – od wsiadania po zachowanie podczas jazdy i postojów. Jeśli pojazd wyposażony został w pasy bezpieczeństwa, te należy zapiąć. Poinformować o konieczności można poprzez oznaczenia wewnętrzne w autokarze. Opiekunowie wycieczki zobligowani są m.in. do odpowiedniego rozlokowania dzieci i młodzieży. Miejsca przy drzwiach pojazdu powinny być zarezerwowane dla osób dorosłych. Przejścia w pojeździe muszą pozostać w pełni wolne i swobodne. Opiekunowie powinni zwrócić uwagę na kwestię szybkiego opuszczenia pojazdu w przypadku ewakuacji. Tak więc bagaże należy ulokować tak, by w żaden sposób nie utrudniały np. ewakuacji uczestników wycieczki z autokaru.

Formalności podczas autokarowej wycieczki szkolnej

Przepisy ściśle regulują m.in. czas przejazdu. To szczególnie ważne wobec wycieczki, która ma w planie sporą odległość. Planując przejazd należy brać pod uwagę zobowiązania wynikające z obligatoryjnego czasu pracy kierowcy. Tak więc czas prowadzenia pojazdu nie może przekroczyć:

• 9 godz wg normy
• 10 godzin – w opcji przedłużonej, 2 razy w tygodniu

Należy zwrócić uwagę dopuszczalny czas prowadzenia pojazdu podczas wycieczki – łącznie. W tygodniu nie może być to więcej iż 56 godzin. Biorąc pod uwagę, że maksymalny czas prowadzenia pojazdu bez przerwy to 4 godz. 30 min, a przerwa w prowadzeniu wynosić musi m.in. 45 min (lub 15 i następna: 30 min.), daje to konkretne dane umożliwiające zaplanowanie wycieczki. Przepisy względem wycieczki wobec przewozu regulują trzy akty prawne:

• ustawa z 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym
• rozporządzenie ministra infrastruktury z 27 października 2016 r. ws. warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia
• ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców.